Nieuwe V&VN-richtlijn eenzaamheid: 'Zorgprofessionals worstelen met dit thema'

In de wijk signaleren verpleegkundigen en verzorgenden maatschappelijke problemen vaak als eerst. Eenzaamheid bij ouderen is zo’n probleem. Hoe ga je met dit kwetsbare onderwerp om? Wat moet je wel doen? En wat liever niet? De nieuwe V&VN-richtlijn Eenzaamheid onder Ouderen helpt je bij deze vragen.  

In Nederland wonen ongeveer 2,9 miljoen 65-plussers. Hiervan voelen maar liefst 900.000 mensen zich eenzaam. Verontrustende cijfers, vindt wijkverpleegkundige Marjolein Zilverentant, die meewerkte aan de richtlijn.

“De gevolgen van eenzaamheid zijn groot. Het vergroot de kans op allerlei gezondheidsklachten, zoals hartklachten, depressies, dementie en verlies van eetlust. Maar nog gevaarlijker: eenzame ouderen blijken 14 procent meer kans te hebben op een vroege dood.”

'Doet mijn leven er nog toe?'

Marjolein ziet de cijfers terug in haar werk. “Ik werk in een multiculturele wijk. Hier wonen veel eenzame ouderen met een migratieachtergrond. Zij missen aansluiting met de Nederlandse samenleving. Bijvoorbeeld door een taalbarrière of culturele verschillen.”

Ook herinnert Marjolein zich een andere cliënt. “Hij was niet getrouwd, had geen kinderen of familie en leefde om te werken. En toen ging hij met pensioen… Hij verloor zijn levensvreugde en werd heel eenzaam. Hij stelde mij vragen zoals: doet mijn leven er nog wel toe? Ben ik nog belangrijk? Die wanhoop vond ik schrijnend.”

Eenzaamheid is complex

Hoe gaat Marjolein hiermee om? “Ik kan goed naar iemand luisteren, maar vond geen oplossingen. Mijn kennis over dit thema ontbrak, want op mijn opleiding kreeg ik geen lessen over eenzaamheid.” Een gemiste kans, vindt ze. “Eenzaamheid is geen ziekte of aandoening die je makkelijk diagnosticeert. Iedere cliënt ervaart dit anders. Dat maakt het complex.”

En meer zorgprofessionals worstelen met dit thema volgens de wijkverpleegkundige. “Als verpleegkundige wil je direct handelen. Ben je eenzaam? Ga naar de breiclub! Neem een buddy! Of eet bij het buurthuis! Maar deze interventies zijn niet altijd effectief”, waarschuwt Marjolein. “Want zo geef je het gevoel dat het probleem niet te lang mag duren.”

Wat moet je wel doen?

"Mensen die eenzaam zijn willen niets liever dan gezien en gehoord worden. De gesprekshandleiding van de richtlijn kan je hierbij helpen. Direct vragen naar eenzaamheid kan confronterend zijn. En vermijd ook snelle adviezen, meningen of oplossingen, maar zorg dat iemand gehoord wordt. Stel liever vragen zoals: wat doe je op een dag? Ben je tevreden? En heb je mensen die je om hulp kunt vragen?"

Wil de cliënt iets aan het probleem doen? Dan kun je kijken naar ondersteuning. Wat past bij iemand? Waar wil iemand naar toe? “De oplossing ligt vaak bij de cliënt zelf. Voor de een biedt een moskee uitkomst, de ander sluit toch liever aan bij dat breiclubje of wil toch graag samen met iemand eten. Het is heel persoonlijk.”

Het gevaar van eenzaamheid

Eenzaamheid leidt soms tot gevaarlijke situaties. “Een collega behandelde een dame op leeftijd met diabetes. In de weekenden belandde ze regelmatig met een hypo op de SEH. Dat vond mijn collega vreemd, want dit gebeurde doordeweeks nooit. Wat bleek? Mevrouw vond de weekenden verschrikkelijk. Ze ontving nooit bezoek en voelde zich heel eenzaam. Met een ziekenhuisbezoekje kreeg ze wel aandacht én was onder de mensen.”

De oplossing? De cliënt was vroeger kunstenares en wilde graag weer creatief zijn. Marjoleins collega koppelde haar aan een buurthuis. “Hier geeft ze nu ieder weekend teken- en schilderles. Ze voelt nu: ik doe er weer toe. Puur door te luisteren vond mijn collega de oorzaak van haar ogenschijnlijk lichamelijke probleem. En de hypo’s? Die heeft ze niet meer gehad.”

De richtlijn eenzaamheid is in samenwerking met V&VN en met financiering van ZonMw uitgevoerd door de HAN.